वनपाल व वनरक्षक पदाचे सेवाप्रवेश नियम 2025

महाराष्ट्र शासन अधिसूचना : वनपाल व वनरक्षक भरती नियम 2025

📅 दिनांक : 14.10.2025

📜 अधिसूचना क्रमांक : FST-05/19/CR-126/Vane-4

📍 विभाग : महसूल व वन विभाग, मंत्रालय, मुंबई

---

प्रस्तावना 

महाराष्ट्र शासनाने 14 ऑक्टोबर 2025 रोजी एक अत्यंत महत्त्वाची अधिसूचना प्रसिद्ध केली आहे. या अधिसूचनेद्वारे राज्यातील वनपाल (Forester) आणि वनरक्षक (Forest Guard) या दोन्ही पदांसाठी नवीन “सेवाप्रवेश व भरती नियम, 2025” लागू करण्यात आले आहेत. या नियमांनुसार भरतीची पद्धत, पात्रता, प्रशिक्षण, शारीरिक निकष, वयोमर्यादा तसेच पदोन्नती, बदली आणि ज्येष्ठतेचे निकष स्पष्टपणे निश्चित करण्यात आले आहेत.

-------

वाचावे : वन कर्मचारी यांच्या अडीअडचणी बाबत परिपत्रक 

-------

वनपाल पदासाठी सेवाप्रवेश नियम 

नवीन अधिसूचनेनुसार वनपाल (Forester) पदासाठी आता थेट भरती राहिलेली नाही. हे पद केवळ पदोन्नतीने (Promotion) भरले जाणार आहे. म्हणजेच, या पदासाठी फक्त सध्या सेवेत असलेले वनरक्षक (Forest Guard) अधिकारीच पात्र राहतील. पदोन्नतीसाठी पात्र होण्यासाठी उमेदवाराने वनरक्षक म्हणून किमान तीन वर्षांची सलग नियमित सेवा केलेली असावी. या तीन वर्षांच्या सेवेत प्रशिक्षणाचा कालावधी धरला जाणार नाही. निवड प्रक्रिया “ज्येष्ठता आणि पात्रता (Seniority-cum-Fitness)” या तत्त्वावर आधारित असेल. पदोन्नती झाल्यानंतर संबंधित अधिकाऱ्याला एक महिन्याचे प्रशिक्षण घ्यावे लागेल किंवा शासनाने वेळोवेळी ठरविलेल्या कालावधीप्रमाणे प्रशिक्षण पूर्ण करावे लागेल.

--------

वाचावे : वनरक्षक - वनपाल सेवाप्रवेश नियम 2013

------

वनपाल पदासाठी पदोन्नती नंतर प्रशिक्षण

जर कोणत्याही अधिकाऱ्याने पदोन्नतीनंतर दोन वर्षांच्या आत प्रशिक्षण पूर्ण केले नाही, तर त्याला त्या कालावधीत कोणतीही वार्षिक वेतनवाढ मिळणार नाही. प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर पुढील वेतनवाढ पुन्हा सुरू होईल, परंतु मागील कालावधीतील थकीत वाढीचे पैसे (arrears) दिले जाणार नाहीत. तसेच वय 54 वर्षे पूर्ण झाल्यानंतर प्रशिक्षणातून सूट दिली जाईल, पण त्यानंतरही पूर्वीची थकीत वेतनवाढ देण्यात येणार नाही. वनपाल पदावर पदोन्नती झालेल्या अधिकाऱ्यांची ज्येष्ठता यादी राज्यस्तरावर राखली जाईल. त्यामुळे राज्यातील सर्व वृत्तांमधील वनपालांची एकत्रित ज्येष्ठता यादी तयार केली जाईल. बदलीसंदर्भात, पाच वर्षांची सेवा पूर्ण झाल्यानंतर दुसऱ्या वृत्तात बदली मागता येईल, मात्र बदली घेतल्यानंतर नवीन वृत्तात त्याची ज्येष्ठता शेवटून धरली जाईल.

---------

वाचावे : वनरक्षक यांची सेवाज्येष्ठता ठरविण्याबाबत नियमातील तरतूद 

--------

वनरक्षक पदासाठी भरती नियम 

वनरक्षक (Forest Guard) पदासाठी भरती थेट स्पर्धा परीक्षेद्वारे केली जाईल. या पदासाठी उमेदवाराचे वय अर्जाच्या अंतिम तारखेला 18 वर्षांपेक्षा कमी नसावे आणि 25 वर्षांपेक्षा जास्त नसावे. आरक्षित प्रवर्गातील उमेदवारांसाठी ही वयोमर्यादा 30 वर्षेपर्यंत शिथिल आहे. उमेदवाराने विज्ञान, गणित, भूगोल किंवा अर्थशास्त्र या विषयासह बारावी उत्तीर्ण असणे आवश्यक आहे. अन्यथा, तीन वर्षांचा इंजिनीअरिंग, टेक्नॉलॉजी किंवा सायन्स विषयातील डिप्लोमा असणारा उमेदवारही पात्र राहील. मात्र अनुसूचित जमातीतील उमेदवार किंवा माजी सैनिक हे दहावी उत्तीर्ण असले तरी पात्र मानले जातील.

-------

वाचावे : वनरक्षक पदाची कर्तव्य 

-------

वनरक्षक होण्याची पात्रता

शारीरिक पात्रतेबाबत, पुरुष उमेदवाराची किमान उंची 163 से.मी. तर महिलांची 150 से.मी. असावी. छाती न फुगवता किमान 79 से.मी. असावी आणि फुगविल्यानंतर किमान 5 से.मी. फरक असावा. अनुसूचित जमातीतील उमेदवारांसाठी उंचीमध्ये थोडी सवलत देण्यात आली आहे — पुरुषांसाठी 152.5 से.मी. आणि महिलांसाठी 145 से.मी. वजन हे उंची आणि वयानुसार प्रमाणात असणे आवश्यक आहे. दृष्टीसंबंधी तपासणीमध्ये उमेदवाराची दूरदृष्टी 6/6 ते 6/12 किंवा 6/9 असावी, तसेच जवळची दृष्टी J.1 ते J.11 या श्रेणीतील असणे अपेक्षित आहे.

वनरक्षक पदासाठी शारीरिक पात्रता

शारीरिक चाचणीत चालण्याची परीक्षा (Walking Test) घेतली जाईल — पुरुष उमेदवाराने चार तासांच्या आत 25 किलोमीटर आणि महिला उमेदवाराने 16 किलोमीटर अंतर चालणे आवश्यक आहे. गर्भवती किंवा स्तनदा मातांना ही परीक्षा पुढे ढकलण्यासाठी अनुक्रमे दीड वर्षे आणि एक वर्ष अशी मुदतवाढ देता येईल. मात्र, त्या कालावधीत परीक्षा पूर्ण न केल्यास उमेदवारास अपात्र घोषित केले जाईल. सर्व उमेदवारांना नियुक्तीपूर्वी वैद्यकीय तपासणी करावी लागेल, ज्यात रंगांधळेपणा, रात्रांधळेपणा, सपाट पाय, त्वचा व छातीचे आजार आदी बाबींची तपासणी केली जाईल.

वनरक्षक पदावर निवड झालेल्या उमेदवाराचे प्रशिक्षण नियम

वनरक्षक पदासाठी निवड झालेल्या उमेदवारास सहा महिन्यांचे प्रशिक्षण घेणे अनिवार्य आहे. प्रशिक्षणादरम्यान अंतिम परीक्षा उत्तीर्ण होणे बंधनकारक असून, पहिल्या प्रयत्नात अपयशी झाल्यास दुसरी आणि अंतिम संधी दिली जाईल. दुसऱ्यांदा देखील अपयश आल्यास उमेदवार सेवेतून वगळला जाईल व प्रशिक्षणाचा खर्च परत करावा लागेल.

वनरक्षकाची सेवाज्येष्ठता 

ज्येष्ठतेच्या दृष्टीने, स्पर्धा परीक्षेतील गुणांना 50 टक्के आणि प्रशिक्षण परीक्षेतील गुणांना 50 टक्के वजन दिले जाईल. दोन्ही गुणांची सरासरी घेऊन ज्येष्ठतेचा क्रम निश्चित होईल. जर दोन उमेदवारांचे एकूण गुण समान असतील तर वयानुसार ज्येष्ठता ठरवली जाईल. नियुक्तीनंतर उमेदवाराने शासन नियमांनुसार मराठी व हिंदी भाषा परीक्षा उत्तीर्ण करणे तसेच संगणक संचालन प्रमाणपत्र मिळवणे बंधनकारक आहे. ही पात्रता पूर्ण न केल्यास उमेदवारास वेतनवाढ किंवा पुढील पदोन्नतीसाठी अपात्र ठरवले जाईल.

वनरक्षकासाठी लहान कुटुंबाचे प्रमाणपत्र अनिवार्य

तसेच सर्व उमेदवारांनी “लहान कुटुंब प्रमाणपत्र (Small Family Declaration)” सादर करणे आवश्यक आहे. दोनपेक्षा जास्त अपत्ये असलेल्यांना शासन सेवेत प्रवेश देण्यात येणार नाही. जर नियुक्तीनंतर असे आढळले की उमेदवाराला दोनपेक्षा जास्त अपत्ये आहेत, तर तो शासन सेवेतून अपात्र ठरेल. बदलीबाबत, पाच वर्षांची नियमित सेवा पूर्ण केल्यानंतरच दुसऱ्या वृत्तात बदली मागता येईल. मात्र बदली घेतल्यानंतर नवीन वृत्तात त्याची ज्येष्ठता शेवटून धरली जाईल.

--------

Download: वनरक्षक - वनपाल सेवाप्रवेश नियम 2025 येथे पहा

--------

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ) — वनपाल व वनरक्षक भरती नियम 2025

---

❓ 1. महाराष्ट्र शासनाची वनपाल व वनरक्षक भरती अधिसूचना 2025 कधी प्रसिद्ध झाली?

उत्तर: ही अधिसूचना महसूल व वन विभागामार्फत 14.10.2025 रोजी महाराष्ट्र शासनाच्या राजपत्रात प्रसिद्ध करण्यात आली आहे.

---

❓ 2. वनपाल (Forester) पदासाठी थेट भरती होणार आहे का?

उत्तर: नाही. 2025 च्या अधिसूचनेनुसार वनपाल पदावर फक्त पदोन्नतीने (Promotion) नियुक्ती केली जाईल. म्हणजेच सध्या सेवेत असलेले वनरक्षक (Forest Guard) अधिकारीच पात्र राहतील.

---

❓ 3. वनपाल पदासाठी पात्रता काय आहे?

उत्तर: उमेदवाराने वनरक्षक म्हणून किमान 3 वर्षे नियमित सेवा केलेली असावी (प्रशिक्षण कालावधी वगळून). निवड ज्येष्ठता व पात्रतेच्या आधारे केली जाईल.

---

❓ 4. वनपाल पदावर प्रशिक्षण किती कालावधीचे आहे?

उत्तर: पदोन्नती झाल्यानंतर उमेदवारास 1 महिन्याचे प्रशिक्षण घ्यावे लागेल किंवा शासनाने ठरविलेल्या कालावधीत ते पूर्ण करावे लागेल.

---

❓ 5. वनपाल पदावर प्रशिक्षण न घेतल्यास काय परिणाम होतो?

उत्तर: जर प्रशिक्षण 2 वर्षांच्या आत पूर्ण केले नाही, तर त्या कालावधीत वार्षिक वेतनवाढ (Increment) थांबवली जाईल. प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यानंतरच वाढ पुन्हा सुरू होईल.

---

❓ 6. वनरक्षक (Forest Guard) पदासाठी भरती कशी होईल?

उत्तर: वनरक्षक पदासाठी भरती थेट स्पर्धा परीक्षेद्वारे (Direct Recruitment) केली जाईल. उमेदवारांना लेखी परीक्षा, वैद्यकीय तपासणी आणि चालण्याची चाचणी उत्तीर्ण करावी लागेल.

---

❓ 7. वनरक्षक पदासाठी वयोमर्यादा किती आहे?

उत्तर: अर्जाच्या अंतिम तारखेला उमेदवाराचे वय 18 ते 25 वर्षे दरम्यान असावे.

आरक्षित प्रवर्गातील उमेदवारांसाठी वयोमर्यादा 30 वर्षांपर्यंत शिथिल आहे.

---

❓ 8. वनरक्षक पदासाठी शैक्षणिक पात्रता काय आहे?

उत्तर: उमेदवाराने विज्ञान, गणित, भूगोल किंवा अर्थशास्त्र विषयासह बारावी उत्तीर्ण असावी, किंवा ३ वर्षांचा इंजिनीअरिंग/टेक्नॉलॉजी/सायन्स डिप्लोमा असावा.

अनुसूचित जमातीतील उमेदवार आणि माजी सैनिक दहावी उत्तीर्ण असले तरी पात्र राहतात.

---

❓ 9. वनरक्षक पदासाठी शारीरिक निकष काय आहेत?

उत्तर:

पुरुष उमेदवाराची उंची 163 से.मी., छाती 79 से.मी., फुगविल्यावर फरक 5 से.मी.

महिला उमेदवाराची उंची 150 से.मी.

अनुसूचित जमातीसाठी उंची सवलत: पुरुष 152.5 से.मी., महिला 145 से.मी.

---

❓ 10. वनरक्षक पदासाठी चालण्याची चाचणी (Walking Test) कशी असते?

उत्तर: पुरुष उमेदवार: 25 किमी अंतर 4 तासांत

महिला उमेदवार: 16 किमी अंतर 4 तासांत

गर्भवती किंवा स्तनदा मातांना अनुक्रमे 1.5 वर्षे व 1 वर्ष मुदतवाढ मिळू शकते.

---

❓ 11. वनरक्षक पदावर नियुक्तीनंतर कोणते प्रशिक्षण घ्यावे लागते?

उत्तर: वनरक्षक उमेदवाराला 6 महिन्यांचे प्राथमिक प्रशिक्षण घ्यावे लागते व अंतिम परीक्षा उत्तीर्ण करावी लागते. अपयशी ठरल्यास दुसरी व शेवटची संधी दिली जाते.

---

❓ 12. मराठी व हिंदी भाषा परीक्षा आवश्यक आहे का?

उत्तर: होय. नियुक्तीनंतर शासन नियमांनुसार मराठी व हिंदी भाषा परीक्षा उत्तीर्ण करणे अनिवार्य आहे. अपयश आल्यास वेतनवाढ आणि पदोन्नती थांबवली जाईल.

---

❓ 13. संगणक प्रमाणपत्र आवश्यक आहे का?

उत्तर: होय. नियुक्तीनंतर उमेदवाराने संगणक संचालन प्रमाणपत्र (Computer Certificate) मिळवणे बंधनकारक आहे.

---

❓ 14. दोनपेक्षा जास्त अपत्ये असलेल्या उमेदवारांना नोकरी मिळेल का?

उत्तर: नाही. लहान कुटुंब प्रमाणपत्र (Small Family Declaration) सादर करणे आवश्यक आहे. दोनपेक्षा जास्त अपत्ये असलेल्या उमेदवारांना शासन सेवेत प्रवेश मिळणार नाही.

---

❓ 15. वनपाल आणि वनरक्षक पदांसाठी बदलीचे नियम काय आहेत?

उत्तर: दोन्ही पदांवरील कर्मचाऱ्यांना 5 वर्षांची नियमित सेवा पूर्ण झाल्यानंतरच दुसऱ्या वृत्तात बदलीची परवानगी मिळेल. मात्र बदली झाल्यावर नवीन वृत्तात त्यांची ज्येष्ठता शेवटी धरली जाईल.

---

❓ 16. वनपाल पदासाठी मर्यादित विभागीय स्पर्धा परीक्षा (LDCE) सुरू राहील का?

उत्तर: 2025 च्या अधिसूचनेनुसार वनपाल पदावर भरती फक्त पदोन्नतीद्वारेच होईल. LDCE बाबत स्वतंत्र निर्णय शासनाकडून पुढे घेण्यात येऊ शकतो.

Official Notification – Forester & Forest Guard Recruitment Rules 2025, Revenue and Forest Department, Maharashtra