केंद्र सरकारकडून वनक्षेत्रासाठी NPV दरात सुधारणा : 2022 पासून नवे दर लागू

  वनक्षेत्रासाठी सुधारित NPV दर – 2022

प्रस्तावना

भारत सरकारच्या पर्यावरण, वन व हवामान बदल मंत्रालयाने 06.01.2022 रोजी एक महत्त्वपूर्ण आदेश काढला आहे. या आदेशाद्वारे वनक्षेत्राच्या बदल्यात आकारण्यात येणाऱ्या Net Present Value (NPV) दरांचे पुनर्नियोजन करण्यात आले आहे. 28.03.2008 रोजी सर्वोच्च न्यायालयाने दिलेल्या आदेशानुसार आणि 05.02.2009 रोजी जारी केलेल्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार हे दर वैज्ञानिक अभ्यासाच्या आधारे निश्चित करण्यात आले आहेत.

वनक्षेत्राचा पर्याय म्हणून वापर केला जाणारा भाग, त्यातील पर्यावरणीय सेवा व परिसंस्थेचे मूल्य लक्षात घेऊन NPV आकारला जातो. सर्वोच्च न्यायालयाने या दरात वेळोवेळी वाढ करण्याचे निर्देश दिल्याने 2022 मध्ये सुधारित दर लागू झाले आहेत.

----------

Read Also : Expeditious recovery of compensatory levies in respect of proposal approved under the Forest (Conservation) Act, 1980.

----------

वनप्रकारानुसार इको-क्लास

वर्ग-I : उष्णकटिबंधीय सदाहरित, अर्ध-सदाहरित व ओलसर पानझडी जंगले

वर्ग-II : दलदली व किनारी जंगले

वर्ग-III : कोरडी पानझडी जंगले

वर्ग-IV : काटेरी व कोरडी सदाहरित जंगले

वर्ग-V : उप-उष्णकटिबंधीय रुंदपर्णी, पाइन व कोरडी सदाहरित जंगले

वर्ग-VI : पर्वतीय ओलसर, हिमालयीन ओलसर, हिमालयीन कोरडे समशीतोष्ण, उप-अल्पाइन व अल्पाइन झुडपे

-----------

हे वाचा: वनक्षेत्रात होणाऱ्या वनेत्तर कामामुळे वन (संवर्धन) अधिनियम, 1980 चा भंग झाला असल्याने करावयाच्या कार्यवाहीबाबत

------------

संरक्षित क्षेत्रासाठी NPV दर

राष्ट्रीय उद्यानांमध्ये जमीन वळवली तर सामान्य दराच्या 10 पट NPV आकारले जाईल.

अभयारण्यात जमीन वळवली तर सामान्य दराच्या 5 पट NPV आकारले जाईल.

अभयारण्य व राष्ट्रीय उद्यानातील गैर-वनजमिनीवर पर्यायी उपयोग करण्यासाठी शेजारील जंगलाच्या दराप्रमाणे NPV भरावा लागेल.

----------

हे वाचा :- वन ( संवर्धन व संरक्षण ) सुधारणा अधिनियम 2023

------- 

अंशतः NPV भरून परवानगी मिळणारे प्रकल्प

भूमिगत खाणकाम – जमिनीच्या खचण्याच्या प्रमाणानुसार 0% ते 100% दर

वारा ऊर्जा प्रकल्प – किमान NPV दराच्या 50% (अल्प झाडे तोडल्यास)

जलविद्युत प्रकल्प (25 मेगावॅटपर्यंत) – लागू दराच्या 50% (प्रति हेक्टर जास्तीत जास्त 5 झाडे तोडल्यास)

संरक्षण मंत्रालयाचे Field Firing Range (FFR) – प्रभाव क्षेत्रातील जंगलासाठी NPV च्या 20% तर सुरक्षितता क्षेत्रासाठी पूर्ण सूट

धरण प्रकल्पातील कायमस्वरूपी पाण्याखाली जाणारे नदीपात्र – लागू दराच्या 50%

वनक्षेत्राचा पर्याय म्हणून होणाऱ्या जमिनीच्या वापरावर NPV हा एक महत्त्वपूर्ण पर्यावरणीय शुल्क आहे. 2022 च्या सुधारित दरांमुळे वनसंपत्तीचे संरक्षण अधिक कडकपणे करता येईल आणि विकास व संवर्धन यामध्ये संतुलन साधता येईल.

Download: वनक्षेत्र वळवणीसाठी आता लागू होणार सुधारित NPV दर 2022 पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा 

FAQ – NPV Revised Rates 2022 वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न 

Q1: NPV म्हणजे काय?

Ans: NPV (Net Present Value) म्हणजे वनक्षेत्र वळवणीच्या बदल्यात आकारले जाणारे शुल्क. यामध्ये जंगल देणाऱ्या पर्यावरणीय सेवा, जैवविविधता, कार्बन शोषण यांचे आर्थिक मूल्य समाविष्ट असते.

Q2: सुधारित NPV दर कधीपासून लागू झाले?

Ans: सुधारित NPV दर भारत सरकारच्या आदेशानुसार 06.01.2022 पासून लागू झाले आहेत.

Q3: राष्ट्रीय उद्यान व अभयारण्यात NPV दर किती आहेत?

Ans: राष्ट्रीय उद्यानातील वळवणीसाठी NPV सामान्य दराच्या 10 पट आकारला जातो. अभयारण्यात हा दर 5 पट आहे.

Q4: कोणत्या प्रकल्पांना NPV मधून पूर्ण सूट मिळते?

Ans: शाळा (१ हेक्टरपर्यंत), सरकारी रुग्णालये, मुलांचे खेळाचे मैदान, ग्रामीण समुदाय केंद्रे, पाण्याचे टाकी, 22 KV पर्यंत वीज वितरण लाईन, गावांचे पुनर्वसन, नदीतील गोटे/गाळ काढणे (अटींसह) अशा प्रकल्पांना NPV मधून पूर्ण सूट आहे.

Q5: वारा ऊर्जा आणि लघु जलविद्युत प्रकल्पांना किती NPV भरावा लागतो?

Ans: वारा ऊर्जा प्रकल्पांसाठी किमान NPV दराच्या 50% आकारणी होते. लघु जलविद्युत प्रकल्प (२५ मेगावॅटपर्यंत) यांना देखील 50% NPV भरावा लागतो (प्रति हेक्टर ५ पेक्षा कमी झाडे तोडल्यास).

Q6: भूमिगत खाणकामासाठी NPV दर कसे ठरवले जातात?

Ans: भूमिगत खाणकामात जमिनीच्या खचण्याच्या प्रमाणावर NPV ठरतो. 5mm/m पर्यंत खचल्यास NPV नाही, तर 20mm/m पेक्षा जास्त खचल्यास पूर्ण NPV दर आकारले जातात.

Q7: सुधारित NPV दरांमुळे काय परिणाम होणार?

Ans: सुधारित NPV दरांमुळे विकासकामे आणि पर्यावरण संवर्धन यामध्ये संतुलन राखले जाईल. तसेच, वनसंपत्तीचे योग्य आर्थिक मूल्य निश्चित करून जंगल संवर्धनाला चालना मिळेल.